İki veya ikiden fazla gemi birbirine çarptığında oluşan duruma çatma denir. Çatma oluşması için iki unsur önemlidir. İlk olarak çarpışan iki vasıtanın da gemi olması gerekmektedir. Bir diğer gerekli unsur ise römorkaj sözleşmesi bir diğer adıyla çekme sözleşmesi gibi gemilerin arasındaki ilişkiyi düzenleyen bir sözleşme bulunmaması gerekir. Bu demektir ki, gemiler birbirinden bağımsız olacaktır. Eğer ki gemilerde çatma hükümlerinin uygulanmasını engelleyen bir sözleşme var ise ve iki gemi birbirine çarparsa o zaman akdi hükümler devreye girecek, çatma hükümleri uygulamanın dışında kalacaktır.
8 Ekim 2018 tarihli tır taşıyan Tunus Gemisi Korsika açıklarında Kıbrıs konteyner gemisi ile çarpışması
Çatmada Sorumluluk
Çatma meydana geldikten sonra devreye çatmadan kimin sorumlu olacağı meselesi girer. Bu durumda karşımıza kusursuz çatma ve kusurlu çatma olmak üzere iki farklı sorumluluk türü ortaya çıkar. Bunlardan biri kusursuz çatma bir diğeri ise kusurlu çatmadır.
Kusursuz çatma, TTK m.1287 hükmü uyarınca: “(1)Çatma, umulmayan bir hâl veya mücbir sebep yüzünden meydana gelmiş veya neden ileri geldiği anlaşılamamışsa, çarpışan gemilerin veya gemilerde bulunan insanların yahut eşyanın çatma yüzünden uğradıkları zarara, o zarara uğrayan kişi katlanır. (2)Birinci fıkrada sayılan hâller gemilerin hepsi veya onlardan biri, kaza anında demirdeyken meydana gelirse birinci fıkra hükmü uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir. Düzenlemeden de anlaşıldığı üzere kusursuz çatma üç halde, yani umulmayan bir hal ya da mücbir sebebin varlığı veyahut çatmanın neden olduğu anlaşılamazsa gerçekleşebilmektedir. Bir diğer dikkat edilmesi gereken husus donatanların sorumluluğu söz konusu olmaması ve herkesin kendi zararına katlanmasıdır.
Kusursuz çatma ise iki farklı şekilde gerçekleşebilmektedir. İlk olarak kusurlu çatma sadece bir tarafın kusurlu hareketi ile gerçekleşebilir. Eğer ki bir taraf deniz trafik kurallarına aykırı hareket ederse örneğin, yanlış manevra veya yanlış rota takibi veyahut aşırı sürat şeklinde gibi o zaman kusurlu bir hareket gerçekleşmiş olur. Ancak unutulmamalıdır ki, kusurlu çatma ve ortaya çıkan zarar arasında bir illiyet bağı mevcut olmalıdır. Bir diğer önemli nokta ise kusurun hangi gemi adamına ait olduğunun belirlenmesine ihtiyaç olmamasıdır.
Bir tarafın kusuruyla meydana gelen çatma TTK madde 1288 hükmü uyarınca: “Çatma, gemilerden birinin donatanının veya gemi adamlarının kusurundan ileri gelmişse, zararı o geminin donatanı tazmin etmek zorundadır.” şeklinde düzenlenmiş olup sorumluluğun kime ait olacağı belirtilmiştir.
İkinci kusurlu çatma türü ise ortak kusurlu çatmadır. Adından da anlaşılacağı üzere çarpışan gemilerin ortak bir kusurundan meydana gelen bir çatma vardır. Ortak kusurlu çatma gemiye veya yüke zarar gelmesi konusunda TTK madde 1289/1 de şu şekilde düzenlemiştir: “(1)Çatma, çarpışan gemilerin donatanlarının veya gemi adamlarının kusurlarından ileri gelmişse, bu gemilerin donatanları, çatma yüzünden gemilerin veya gemide bulunan eşyanın uğradıkları zarardan kusurlarının ağırlığı oranında sorumludur. Bununla beraber, duruma göre, bu oranın saptanması mümkün olmaz veya tarafların aynı derecede kusurlu olduğu ortaya çıkarsa, taraflar eşit oranda sorumlu tutulurlar. Bu tazminat istemleri bakımından, donatanların üçüncü kişilere karşı olan sorumluluğu müteselsil değildir. (2)Çatma, gemi adamlarının geminin sevkine veya başkaca teknik yönetimine ait bir hareketinin sonucu olduğu takdirde, donatan, kendi gemisinde taşınan yükün ilgililerine karşı 1062 nci maddenin birinci fıkrasının ikinci cümlesine 1180 inci maddenin birinci fıkrasının birinci cümlesi hükümleri uyarınca sorumlu olmaz. Bu sorumsuzluk hâli sebebiyle kendi donatanından tazminat elde edemeyen yük ilgilisi, söz konusu zarar için diğer kusurlu donatanların birinden yabancı bir hukuka göre tazminat alırsa, bu ödemeyi yapan donatanın fazladan ödemek zorunda kaldığı kısım için sorumsuzluk hâlinden yararlanan donatana rücu etmesi hâlinde, kendisine rücu edilen donatan, o yük ilgilisine aynı oranda rücu hakkına sahiptir.”
Elbette ortak kusurlu çatmada sadece zarar gören gemi veya yük olmayıp bedensel zararlar da ortaya çıkabilir. TTK madde 1290’da “(1)Çatma, çarpışan gemilerin donatanlarının veya gemi adamlarının kusurlarından ileri gelmişse, bu gemilerin donatanları, gemilerde bulunan kişilerin çatma yüzünden ölümünden veya yaralanmasından yahut sağlığının bozulmasından doğan zararlardan müteselsilen sorumludur. Bununla beraber, duruma göre bu oranın tespiti mümkün olmaz veya tarafların aynı derecede kusurlu olduğu ortaya çıkarsa, taraflar eşit oranda sorumlu olurlar. (2)Donatanların birbirine rücuunda, her donatan, kusurunun ağırlığı oranında sorumludur.” şeklinde belirtilmiştir. Düzenlemeden de anlaşıldı üzere, burada bir kusur oranından bahsetmek mümkün değildir, burada bir “müteselsil” bir sorumluluk söz konusudur. Ancak sonrasında donatanlar arasında yaşanacak rücu meselesi bakımından bir kusur oranından bahsetmek mümkün olacaktır.
10 Ekim 2018 tarihinde Tunus bandıralı Ulysse feribotu, 66,000 tonluk CSL Virgina adlı konteyner gemisi ile çarpıştı
Tazminat Davası
Çatmada sorumluluktan sonra incelenmesi gereken bir diğer önemli husus, o da çatma sonrası zararın giderilmesi için açılacak olan tazminat davasıdır. Çatma sonrası açılacak olan tazminat davası TTK m. 1292 ve devamında düzenlenmiştir.
Dava öncesi delil tespitinin düzenlendiği TTK madde 1292 uyarınca: “(1)Dava öncesi yaptırılacak delil tespitlerinde, çatmanın meydana geldiği yerde deniz ticareti işlerine bakmakla görevli asliye ticaret mahkemesi, bulunmadığı takdirde asliye ticaret mahkemesi, o da yoksa ticaret davalarına bakmakla görevli asliye hukuk mahkemesi yetkilidir. (2)Çatmaya karışan her geminin kaptanı veya onun temsilcisine tespit yapılacağı bildirilir. (3)Tespit raporunda, çatmaya karışan gemilerin kusur oranları belirtilmez.” şeklinde belirtilmiştir. Bu maddede mahkemenin görev ve yetkisi düzenlenmiş olup, tespitin kime yapılacağı ve tespit raporunda gemilerin kusur oranına ilişkin bilgilendirmenin yer olmayacağı düzenlenmiştir.
TTK madde 1293’de şekil şartının yokluğu düzenlenmiş olup maddede: “Çatma sonucu uğranılan zararın tazmini için açılacak davalar öncesinde bir ihtar düzenlenmesine veya başkaca bir şekil şartının yerine getirilmesine gerek yoktur.” şeklinde belirtilmiştir.
Kaptanın yardım görevi ve yerine getirilmemesinden donatanın sorumsuzluğu TTK madde 1295 uyarınca: “Bir çatmadan sonra her geminin kaptanı, kendi gemisini, gemi adamlarını ve yolcularını ciddi bir tehlikeye atmadan mümkün olması şartıyla, diğer gemiye, gemi adamlarına ve yolculara yardımla yükümlüdür. Ayrıca kaptan, mümkünse, diğer gemiye kendi gemisinin adını, bağlama limanını, geldiği ve gideceği limanları bildirmekle yükümlüdür. Kaptanın, sadece bu maddede öngörülen yükümlülüğünü ihlal etmesinden dolayı donatan sorumlu olmaz.” şeklinde düzenlenmiş olup maddede görüldüğü üzere kanun koyucu kaptana ağır sorumluluklar yüklemiştir.
Çatma sonrasında açılacak tazminat davasında zamanaşımı TTK madde 1297 de düzenlemiş olup madde uyarınca: “(1)Çatmaya dayanan her türlü tazminat istemi, çatmanın meydana geldiği günden başlayarak iki yılda zamanaşımına uğrar. (2)1289 uncu maddenin ikinci fıkrasının ikinci cümlesine veya 1290 ıncı maddenin ikinci fıkrasına göre, donatanların birbirine karşı olan rücu hakları, ödemenin yapıldığı tarihten başlayarak bir yıl içinde zamanaşımına uğrar.” şeklinde net olarak belirtilmiştir.
Kıyasen Veya Vasıtalı Çatma
Bir gemi manevra yaparken ya da kurallara aykırı hareketi sebebiyle fiili bir çarpışmaya sebebiyet vermeksizin, diğer bir gemiye veya içindeki yük ve insanlara zarar vermesi halinde söz konusu olur (TTK m. 1286). Örnek olarak bir gemi makul olmayan yüksek bir hızla bir başka geminin çok yakın mesafesinden geçerse ve bunun sonucunda gemi rıhtıma çarpıp bir hasara uğrarsa bu durumda kıyasen veya vasıtalı çatma oluşacaktır.
Yukarıda da açıklanan çatmalara uygulanan hükümler vasıtalı çatmalar için de geçerli olup uygulanacaktır. Vasıtalı çatma tek taraflı olabileceği gibi müşterek kusurlu da meydana gelebilir ve sonrasında sorumluluk bakımında uygulanacak hükümler vasıtalı çatma için de uygulanır.
https://www.dailymail.co.uk/news/article-6249813/Oil-spill-feared-ships-collide-near-Corsica.htm
Kaynaklar:
: hukuk
Türkçe
İngilizce
Home
About Us
Practice Areas
Attorneys
Blog
Contact
